Azərbaycan-Özbəkistan ədəbi əlaqələrinə baxış

(A look at Azerbaijan-Uzbekistan literary relations)

Abstract

The article focuses on Azerbaijan-Uzbekistan literary relations. Khalil Rza Uluturk made translations related to Uzbek literature, wrote articles, memoirs and poems. The poet's poetry was strongly influenced by Uzbek poetry, especially by Maqsud Sheikhzadeh. The article focuses on his traditions related to Uzbek poets, as well as the creativity of Maqsud Sheikhzadeh. We believe that this article is a contribution to the 115th anniversary of Maqsud Sheikhzade. Khalil Rza is not only a national Azerbaijani master, but also a Turkic poet. The ideology of Turkism is one of the sources of his national self-consciousness. The main sources of the Turkism of Khalil Rza are: direction of ideology related to Turkish origin, Turkization, Islamize, modernize and the name, language, territory, history, geography and culture of the nation... The place and importance of Turkism in the national identity of Khalil Rza should be interpreted at the level of the national spirit and national self-determination. The Turkism of Khalil Rza is closely related to the concepts of national ideal, Turan, Motherland, Turkestan, and Azerbaijan. Kh.R.Uluturk was more involved in Uzbek literature and culture from Turkic world. He wrote Uzbekistan diaries and published the poems on this topic such as “Baku-Dashkent Skyway”, “Uzbeks”, “It is Hard to Leave”, “My Samargand”, “The Winter of Dashkent”, “The Letters – My Wings” in the book “Kindred ” (“Doghmalig”) starting from 1969.

Xülasə

Məqalədə Azərbaycan-Özbəkistan ədəbi əlaqələrinə diqqət yetirilmişdir. Xəlil Rza Ulutürk özbək ədəbiyyatına aid tərcümələr etmiş, məqalə, memuar və şeirlər yazmışdır. Şairin poeziyasına özbək şeirinin xüsusilə, Məqsud Şeyxzadənin güclü təsiri olmuşdur. Məqalədə onun özbək şairləri, habelə, Məqsud Şeyxzadə yaradıcılığı ilə bağlı ənənələrinə diqqət yetirilmişdir. Hesab edirik ki, bu yazı Məqsud Şeyxzadənin 115 illik yubileyinə töhfə ola bilər. Xəlil Rza milli azərbaycançı şair olduğu qədər həm də türkçü sənətkardır. Türkçülük məfkurəsi onun milli özünüdərkinin mənbələrindən biridir. Xəlil Rza türkçülüyünün əsas qaynaqları bunlardır: türk mənşəyi, türkləşmək, islamlaşmaq, müasirləşmək, millətin adı, dili, ərazisi, tarixi, coğrafiyası, mədəniyyəti ilə bağlı məfkurə istiqaməti... Xəlil Rzanın milli özünüdərkində türkçülüyün yeri və əhəmiyyəti milli ruh, milli mənlik müəyyənliyi səviyyəsində şərh edilməlidir. Xəlil Rzanın türkçülüyü milli ideal, Turan, Vətən, Türküstan, Azərbaycan anlayışları ilə sıx bağlıdır. X.R.Ulutürk türk dünyasından özbək ədəbiyyatı və mədəniyyəti ilə daha çox məşğul olmuşdur. O, 1969-cu ildən Özbəkistan gündəliklərini yazmış və həmin mövzuda “Bakı-Daşkənd səma yolu”, “Özbəklər”, “Çətindir ayrılmaq”, “Səmərqəndim”, “Daşkəndin qışı”, “Məktublar – qol-qanadım” şeirlərini “Doğmalıq” kitabında çap etdirmişdir.

Ədəbiyyat / References

M.Şeyxzadənin bədii yaradıcılığı və Azərbaycan-özbək ədəbi əlaqələrinin aktual problemləri (buraxılış Dissertasiya). (1985).
Rza, X. (1977). Doğmalıq. Bakı: Azərnəşr.
Rza, X. (1978). Məqsud Şeyxzadə. Bakı: Elm.
Rza, X. (1980). Məqsud Şeyxzadənin bədii yaradıcılığı. Bakı: Elm.
Rza, X. (1982). Qardaşlıq çələngi. Bakı: Maarif.
Rza, X. (1984). Dünyaya pəncərə. Bakı: Maarif.
Şairin arxivindən. (1975). Türkan.
Ulutürk, X. (1982). Ömürdən uzun gecələr. Bakı: Gənclik.
Ulutürk, X. (1983). Hara gedir bu dünya. Bakı: Yazıçı.
Ulutürk, X. (1992). Ayla günəş arasında. Bakı: Yazıçı.
Ulutürk, X. (2005). Seçilmiş əsərləri (Cild I). Bakı: Şərq-Qərb.
Ulutürk, X. (2005). Turan çələngi. Təkmilləşdirilmiş ikinci nəşri. Bakı: Çinar-çap.
Ulutürk, X. (2011). Dünyaya pəncərə. Bakı: Çinar-çap.
Ulutürk, X. (2014). Məqsud Şeyxzadə və “Azərbaycan dəftəri”. Bakı: Apostroff.
Yusif, B. (2003). Qutadqu-bilik (buraxılış II nəşri). Bakı: Qərb-Şərq.