Füzulinin Lütfi qəzəlinə yazdığı təxmis

(Fuzuli’s takhmis written to Lutfi’s ghazal)

Abstract

Mahammad Fuzuli’s (1494-1556) literary heritage is very rich and multicolored in
terms of genres, themes, ideas and content. He used different genres of classical poetry in his diwan of lyrical poems written in native language and created complete examples of every genre. There are nazires he wrote to his predecessors and contemporaries, as well as two examples of takhmis among the poems of Fuzuli's diwan. The poet wrote takhmises to ghazals of Mevlana Lutfi, Chagatai poet of XV century and his contemporary Habibi and enriched our diwan literature with classical samples of this genre. In the article is dealt with the Lutfi’s ghazal that attracts attention from the point of view of Azerbaijani- Chagatai literary relations and the takhmis written to this ghazal in detail. Fuzuli’s takhmis is researched on stanzas in comparison with the ghazal by Lutfi. The similarity of content, idea, language-style, rhythm and harmony between the verses added in each stanza and verse that imitated are revealed. It is clear from the comparisons and analyzes that Fuzuli’s verses and Lutfi’s distiches constitute unity in each couplet and it manifests itself as the expression of an exhausted
thought. The three verses added by Fuzuli, as well as Lutfi's distiches that were imitated, are so close in terms of words and expressions, language-style, content, and rhythm that it is difficult to separate them from each other. These words attract attention as a confirmation of the spiritual relation between the works of both poets, as well as the greatness of Fuzûlî's art.

Xülasə

Məhəmməd Füzulinin (1494-1556) ədəbi irsi janr, mövzu, ideya və məzmun baxımından olduqca zəngin və rəngarəngdir. O, ana dilində yazdığı lirik şeirlər divanında klassik şeirin müxtəlif janrlarından istifadə etmiş, hər bir janrın kamil örnəklərini yaratmışdır. Füzulinin divanına daxil olan şeirlər içərisində orijinal sənət əsərləri ilə yanaşı, sələf və müasirlərinə yazdığı nəzirələr, eləcə
də iki təxmis örnəyi vardır. Şair XV əsr cığatay şairi Mövlana Lütfi və müasiri Həbibinin qəzəllərini təxmis edərək, divan ədəbiyyatımızı bu janrın klassik nümunələri ilə zənginləşdirmişdir. Məqalədə Azərbaycan-cığatay ədəbi əlaqələri baxımından diqqəti cəlb edən Lütfinin qəzəli və ona yazılmış təxmis haqqında geniş və ətraflı bəhs olunur. Füzulinin təxmisi bəndlər üzrə Lütfinin qəzəli
ilə müqayisəli şəkildə araşdırılır. Hər bənddə əlavə edilən misralar ilə təxmis olunan beyt arasındakı məzmun, fikir, dil-üslub, ritm və ahəng bağlılığı üzə çıxarılır. Aparılan müqayisə və təhlillərdən aydın olur ki, sözügedən təxmisin hər bir bəndində Füzulinin misraları ilə Lütf inin beytləri vəhdət təşkil edərək bitkin bir fikrin ifadəsi kimi özünü göstərir. Həm Füzulinin artırdığı üç misra, həm də Lütfinin təxmis edilən beyti söz və ifadə, dil-üslub, məzmun, vəzn baxımından o qədər yaxındır ki, onları bir-birindən ayırmaq belə çətindir. Bu deyilənlər hər iki şairin yaradıcılığı arasındakı mənəvi bağlılıqla yanaşı, Füzuli sənətinin böyüklüyünün təsdiqi kimi də diqqəti cəlb edir.

Ədəbiyyat / References

Araslı, H. (1998). Azərbaycan ədəbiyyatı: tarixi və problemləri. Bakı: Gənclik.
Füzuli, M. (2005). Əsərləri (Cild I). (H. Araslı, Red.) Bakı: Şərq-Qərb.
Füzuli, M. (2005). Əsərləri (Cild II). (H. Araslı, Red.) Bakı: Şərq-Qərb.
Karaağaç, G. (Red.). (1997). Lutfî Divanı. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları: 687.
Klassik Azərbaycan ədəbiyyatında işlənən ərəb və fars sözləri lüğəti (Cild II). (2013). Bakı: Şərq-Qərb.