Cəmşid Əmirovun “Brilyant məsələsi” və Kemel Tokayevin “Damğalı qızıl” povestlərində polis detektivinin əlamətləri

(Signs of a police detective in Jamshid Amirov's novel “Diamond issue” and Kemel Tokayev's short story “Marked gold”)

Abstract

Although humanity has passed through different civilizations and technology has developed rapidly, the criminal factor has always existed in the darkest corners of the world. Money, jealousy, panic over power, people who are defeated by their anger are important factors that lead to crime found in all eras of mankind. Crime, punishment of the criminal, restoration of justice, in short, the roots of this motive extend to ancient times and are reflected in the religious beliefs and mythology of various peoples. All these elements created conditions for the emergence of the detective genre in literature. Detective prose was formed in the literature of different countries at different times. Jamshid Amirov, a prominent representative of Azerbaijani literature, opened a path to detective prose in our literature by publishing the story “Coastal Operation” in 1958, and the foundation of detective prose in Kazakh literature was laid by the outstanding writer Kemel Tokayev, who wrote the story “Dashgin” in the 1950s. In the research work, the characteristics of the police detective were investigated in the stories “Diamond Issue” of Jamshid Amirov, the creator of detective prose in Azerbaijani literature, and “Marked Gold” of Kemel Tokayev, a prominent representative of Kazakh literature, who laid the foundation of detective prose. The theme and idea problem of both fiction works, the characteristic features and principles of the police detective, the similar and different aspects in the works of the authors, etc. such issues have been studied. Turning Jamshid Amirov's “Diamond Issue” and Kemel Tokayev's “Marked Gold” into the object of detective prose analysis, studying the two works through the method of comparative analysis can be considered a novelty of the research.

Xülasə

Bəşəriyyət müxtəlif sivilizasiyalardan keçsə də, texnologiya sürətlə inkişaf etsə də, cinayət faktoru daim dünyanın ən qaranlıq guşələrində mövcud olmuşdur. Pul, qısqanclıq, hakimiyyət üzərində gedən çaxnaşmalar, qəzəblərinə məğlub olan insanlar bəşəriyyətin bütün dövrlərində cinayətlərə yol açan vacib faktorlardandır. Cinayət, cinayətkarın cəzalandırılması, ədalətin bərpa olunması, bir sözlə, bu motivin kökləri qədim zamana qədər uzanır və müxtəlif xalqların dini görüşlərində, mifologiyasında da öz əksini tapmışdır. Bütün bu ünsürlər ədəbiyyatda detektiv növün yaranmasına şərait yaratmışdır. Fərqli zaman kəsiklərində müxtəlif ölkələrin ədəbiyyatında detektiv nəsr formalaşmışdır. Azərbaycan ədəbiyyatının tanınan nümayəndəsi Cəmşid Əmirov “Sahil əməliyyatı” povestini 1958-ci ildə çap etdirməklə ədəbiyyatımızda detektiv nəsrə cığır açmış, Qazax ədəbiyyatında isə detektiv nəsrin əsası görkəmli ədib Kemel Tokayevin XX ərin 50-ci illərində qələmə aldığı “Daşqın” povesti ilə qoyulmuşdur.
Tədqiqat işində Azərbaycan ədəbiyyatında detektiv nəsrin yaradıcısı olan Cəmşid Əmirovun “Brilyant məsələsi” və Qazax ədəbiyyatının görkəmli nümayəndəsi, detektiv nəsrin əsasını qoyan Kemel Tokayevin “Damğalı qızıl” povestlərində polis detektivinin xüsusiyyətləri araşdırılmışdır. Hər iki bədii əsərin mövzu və ideya problemi, polis detektivinin səciyyəvi xüsusiyyətləri və prinsipləri, müəlliflərin yaradıcılıqlarında oxşar və fərqli cəhətlər və s. kimi məsələlər tədqiq olunmuşdur. Cəmşid Əmirovun “Brilyant məsələsi” və Kemel Tokayevin “Damğalı qızıl” povestlərinin detektiv cəhətdən təhlil obyektinə çevrilməsi, müqayisəli təhlil metodu vasitəsilə iki əsərin təhlil olunması tədqiqatın yeniliyi hesab edilə bilər.

Ədəbiyyat / References

Агеева, М. (2010). Концепция реальности в детективе «Полицейской процедуры» Эда Макбейн 2010. Вестник ВятГУ, 210-220.
Əmirov C. (1963). Brilyant məsələsi.
Кириленко, Н. Н., & Федунина, О. В. (2010). Классический детектив и полицейский роман: к проблеме разграничения жанров. Новый филологический вестник, 14(3), 17-32.
Emsley, C., & Shpayer-Makov, H. (Eds.). (2006). Police detectives in history, 1750-1950. Ashgate Publishing, Ltd..
ТИМАШЕВА, О. В. (2017). Сюжет и композиция как приемы выразительности. In ФУНДАМЕНТАЛЬНОЕ И АКТУАЛЬНОЕ В РАЗВИТИИ ЯЗЫКА: КАТЕГОРИИ, ФАКТОРЫ, МЕХАНИЗМЫ (pp. 327-331).
Бахтин, М. М. (1975). Формы времени и хронотопа в романе. 239 p
Skogan, W. G., Van Craen, M., & Hennessy, C. (2015). Training police for procedural justice. Journal of experimental criminology, 11, 319-334.
Шакиев, М. Н. (2022). НАСЛЕДИЕ КЕМЕЛЯ ТОКАЕВА И ВОСПОМИНАНИЯ СОВРЕМЕННИКОВ. Известия Коми научного центра УРО РАН, (1 (53)), 116-119.
Winks, R. W. (2013). The detective as historian: History and art in historical crime fiction. University of Wisconsin Pres. 251 p.
Tokayev K. (2022). Gecə açılan atəş (povestlər).